1838 tarihli Baltalimanı Anlaşması ile ihraç yasaklarının kaldırılması, İzmir merkezli ticaretin artma potansiyelini gündeme getirmiştir. Bununla birlikte develerle yapılan kervan ticaretinin süre ve hacim bakımından önemli sınırlılıkları vardı. Demiryolu ulaşımı bu sınırlılıkları aşmak için önemli fırsatlar sunuyor ve Avrupa’da giderek yaygınlaşıyordu. İzmir’de ticaret yapan yabancı tüccarlar arasında da İzmir ile Batı Anadolu’nun demiryolu ile birbirine bağlanmasının, ticaret hacminde muazzam bir artışa yol açacağı yönünde bir fikir birliği mevcuttu.
 |
 |
İzmir’de ticaret yapan Robert Wilkin isimli İngiliz tüccarı, dört ortağı ile birlikte İzmir-Aydın arasında demiryolu yapma imtiyazını elde etmek için 1855 yılında Osmanlı Devleti’ne başvurmuştur. Yapılan müzakereler neticesinde, 1856 yılının Eylül ayında imtiyazı almayı başaran Wilkin, bu imtiyazı 1857 yılı içerisinde İngiltere’de başka bir gruba satmış ve bu grup demiryolunu inşa edip işletmek amacıyla “İzmir’den Aydın’a Osmanlı Demiryolu” isimli şirketi kurmuşlardır.
1857 yılının Eylül ayında başlayan yapım çalışmalarının ilk etabı olan 70 km’lik bölüm, 14 Kasım 1861’de tamamlanmıştır. Bunun öncesinde 24 Aralık 1860 tarihinde İzmir-Torbalı hattı işletmeye açılmıştır. Hattın tamamı ise, 7 Haziran 1866 tarihinde tamamlanmış ve işletmeye açılmıştır. Demiryolunun Aydın’a ulaşmasını takip eden dönemde şirket yeni imtiyazlar elde ederek, zaman içerisinde demiryolunu geleneksel kervan rotası boyunca sürekli genişletmiş ve 1912 yılına gelindiğinde İzmir’den Isparta’ya uzanan, yan hatlarla birlikte toplam 582 km’ye ulaşan bir demiryolu ağı inşa edilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Anadolu topraklarında verdiği ikinci demiryolu imtiyazı da İzmir merkezli olmuştur. İzmir’i Turgutlu’ya bağlayan demiryolu imtiyazı 1863 yılında Edward Price isimli İngiliz tüccara verilmiştir. 1864 yılında yapımına başlanan hattın inşası, 1866 yılında tamamlanmış ve işletmeye açılmıştır. İzmir-Aydın demiryolu hattına benzer şekilde bu hat da zaman içerisinde bir ucu Afyon’a, bir diğer ucu Bandırma’ya uzanacak şekilde genişletilmiş ve 1912 yılına gelindiğinde yan hatlarla birlikte toplam 702 km’ye ulaşan bir demiryolu ağı inşa edilmiştir.
Her iki demiryolu hattı birlikte ele alındığında, 1860’lı yıllarda başlayan süreç içerisinde 50 yıl gibi bir zaman dilimi içerisinde İzmir merkezli olmak üzere yaklaşık 1.300 km demiryolu hattı inşa edildiği görülmektedir. Bu hatlar sayesinde Batı Anadolu bir bütün olarak İzmir’e bağlanmış ve İzmir merkezli ticaret hacmi geçmiş dönemlere kıyaslanamayacak ölçüde artış göstermiştir. İzmir’in liman-kent kimliğini güçlendiren bu gelişmeler, aynı zamanda İzmir merkez olmak üzere bir bütün olarak Batı Anadolu’nun dünya ekonomisine eklemlenme hikâyesidir.
